Τους τελευταίους μήνες, η κοινότητα ανοιχτής πρόσβασης ζήτησε μεγαλύτερη συνοχή στις πρακτικές αδειοδότησης (licensing) και αναφοράς (attribution) για την ακαδημαϊκή έρευνα. Όπως οι επιστημονικοί εμπειρογνώμονες των εκδόσεων συζήτησαν στα πρόσφατα webinars της OASPA (Open Access Scholarly Publishers Association / Ένωση Επιστημονικών Εκδοτών Ανοιχτής Πρόσβασης) σχετικά με την αδειοδότηση και την χορήγηση, οι εκδότες έχουν τη δυνατότητα να ανοίξουν το δρόμο στην τυποποίηση της χορήγησης και τις πρακτικές της ανοιχτής αδειοδότησης.
Η OASPA παρέχει εδώ έναν βασικό οδηγό για τις πρακτικές στην αδειοδότηση και χορήγηση στις εκδόσεις ανοιχτής πρόσβασης, με στόχο τη βελτίωση της συνοχής, καθιστώντας συστάσεις για τις βασικές βέλτιστες πρακτικές, καθώς και στην επικοινωνία του πώς και του γιατί να προτιμώνται συγκεκριμένες πολιτικές και πρότυπα στην αδειοδότηση και στην χορήγηση.
Γιατί απαιτούνται οι πολιτικές αδειοδότησης
Για κάθε εκδότη, συγγραφέα ή χρήστη της ακαδημαϊκής έρευνας, οι σαφείς πολιτικές αδειοδότησης είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι όλοι γνωρίζουν τα νομικά δικαιώματα και τις απαιτήσεις που σχετίζονται με τις μελέτες. Οι ανοιχτές άδειες εξασφαλίζουν ότι ο ιδιοκτήτης των πνευματικών δικαιωμάτων ενός έργου προσδιορίζεται με σαφήνεια και στο πλαίσιο της δημοσίευσης ανοιχτής πρόσβασης αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αν οι άλλοι πρόκειται να χρησιμοποιήσουν και να αξιοποιήσουν τις υφιστάμενες μελέτες.
Οι ακαδημαϊκοί εκδότες και δημιουργοί σε όλο τον κόσμο, μπορούν να επιλέξουν να εφαρμόσουν ένα ευρύ φάσμα από πολιτικές αδειοδότησης. Για να καλύψουν τον πραγματικό ορισμό της ανοιχτής πρόσβασης τα δημοσιευμένα άρθρα, θα πρέπει το περιεχόμενο τους να είναι ελεύθερα διαθέσιμο να επαναχρησιμοποιηθεί καθώς και να διαβαστεί και έτσι θα πρέπει να επιλεγούν οι φίλα προσκείμενες στην ελεύθερη διάθεση άδειες, που θα ενθαρρύνουν την ευρύτερη επαναχρησιμοποίηση του δημοσιευμένου υλικού. Όπως αναφέρεται στα Κριτήρια Ένταξης της OASPA, οι εκδότες ανοιχτής πρόσβασης που ανήκουν ή έχουν υποβάλει αίτηση προσχώρησης στην OASPA, πρέπει να χρησιμοποιούν τέτοιες ελεύθερες άδειες που να ενθαρρύνουν την επαναχρησιμοποίηση και διανομή του περιεχομένου.
Γιατί η OASPA συνιστά τα Creative Commons και την CC-BY
Τα μέλη της OASPA απαιτείται να κάνουν χρήση των αδειών CC, όχι μόνο επειδή είναι πολύ καλά εδραιωμένα νομικά εργαλεία, αλλά και επειδή έχουν τα πλεονεκτήματα της απλότητας, της μηχανικής-αναγνωσιμότητας και της διαλειτουργικότητας. Τα Creative Commons προσφέρουν πολλές άδειες , αλλά η OASPA ενθαρρύνει σθεναρά τη χρήση της άδειας CC-BY για το ακαδημαϊκό περιεχόμενο, παρά μία από τις πιο περιοριστικές άδειες ή προτείνει μια προσαρμοσμένη άδεια που να είναι λειτουργικά ισοδύναμη με την άδεια CC-BY.
Αντί για τη μεταφορά δικαιωμάτων αποκλειστικά στους εκδότες, που είναι η προσέγγιση που ακολουθείται συνήθως στο χώρο των εκδόσεων με συνδρομή, στις εκδόσεις ανοιχτής πρόσβασης οι δημιουργοί συνήθως χορηγούν μια μη-αποκλειστική άδεια εκμετάλλευσης στον εκδότη για να διανείμει το έργο και σε όλους τους χρήστες και τους αναγνώστες χορηγούνται δικαιώματα για την επαναχρησιμοποίηση του περιεχομένου σύμφωνα με τους όρους μιας άδειας χρήσης Creative Commons. Η άδεια CC-BY επιτρέπει την απεριόριστη επαναχρησιμοποίηση του περιεχομένου για να μεγιστοποιήσει την εμβέλεια και την επιρροή της μελέτης, υπόκειται μόνο στην απαίτηση ότι θα γίνεται η αναφορά στο δημιουργό της μελέτης.
Τα οφέλη των ανοιχτών ερευνητικών πρακτικών έχουν γίνει πιο εμφανή με την αυξανόμενη παγκόσμια υιοθέτηση των αδειών Creative Commons. Για παράδειγμα, η OASPA κατέδειξε (link is external) μια χρόνο με τον χρόνο αύξηση στον αριθμό των άρθρων με εργασίες/μελέτες που δημοσιεύονται με μια άδεια CC-BY από τα μέλη της.
Τα δεδομένα για το παραπάνω γράφημα μπορούν να βρεθούν εδώ: OASPA Members CC-BY Growth_Data to 2015_CC0
Επικοινωνώντας την πολιτική αδειοδότησης
Οι πολιτικές αδειοδότησης θα πρέπει να δηλώνονται σαφώς και εμφανώς στις ιστοσελίδες των περιοδικών και σε κάθε δημοσιευμένο υλικό. Οι πολιτικές συχνά αναφέρεται στο κάτω μέρος κάθε σελίδας του δικτυακού τόπου, αλλά θα πρέπει επίσης να καθορίζονται με σαφήνεια σε μια επιπλέον σελίδα με τους “Όρους Χρήσης” ή σε μια ενότητα με τις “Πολιτικές” ή στις Κατευθυντήριες Γραμμές για τους Δημιουργούς.
Όπως με τις πληροφορίες για τα πνευματικά δικαιώματα και την αδειοδότηση, που περιγράφονται με σαφήνεια στην ιστοσελίδα ενός περιοδικού, οι όροι αδειοδότησης θα πρέπει να αναφέρονται σε όλα τα δημοσιευμένα άρθρα, είτε είναι εκδόσεις σε HTML, είτε είναι σε PDF. Στις PDF εκδόσεις των άρθρων μπορεί να λείπουν οι πληροφορίες για την άδεια χρήσης επειδή ο εκδότης γνωρίζει ότι αυτές είναι άμεσα διαθέσιμες στην ιστοσελίδα τους και έτσι να τις παραλείπει από την ενσωμάτωσή τους στο αρχείο PDF, αλλά θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι τα PDFs, ως αυτόνομα αρχεία, είναι διαθέσιμα για να τα κατεβάσει και να τα αποθηκεύσει κάποιος ή και να τα μοιραστεί και έτσι μπορούν συχνά αυτά να διαβαστούν χωρίς τα στοιχεία της άδειας που προβλέπεται για αυτά να βρίσκονται διαθέσιμα σε απευθείας σύνδεση. Όταν περιλαμβάνονται οι πληροφορίες αδειοδότησης στο ίδιο το άρθρο, μαζί με τα πλήρη στοιχεία της δημοσίευσης, το άρθρο είναι πιο πιθανό ότι θα χρησιμοποιηθεί σωστά και ότι θα γίνει η κατάλληλη απόδοση στον δημιουργό του. Τα Creative Commons προσφέρουν μια χρήσιμη πηγή Wiki για το πώς μπορεί να επισημάνει κάποιος την εργασία του με την άδεια CC.
Αδειοδότηση ανοιχτών δεδομένων
Ολοένα και μεγαλύτερης σημασίας, στο χώρο των εκδόσεων ανοιχτής πρόσβασης, είναι οι συζητήσεις για το πώς να γίνεται η αδειοδότηση και η χορήγηση στα δεδομένα. Οι νόμοι περί πνευματικών δικαιωμάτων διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αλλά τα Creative Commons παρέχουν και πάλι, χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις άδειες για τα ανοιχτά δεδομένα. Το Open Data Institute προσφέρει επίσης κάποια χρήσιμη καθοδήγηση ειδικά για τα δεδομένα και οι προσπάθειες αρκετών ομάδων εργασίας για την Κοινή Διακήρυξη Αρχών για την Παράθεση Δεδομένων (Joint Declaration of Data Citation Principles) μπορεί να βρεθεί εδώ . Οι πρακτικές αδειοδότησης δεδομένων είναι λιγότερο καλά εδραιωμένες, αλλά μερικοί εκδότες ενθαρρύνουν την χρήση της άδειας Creative Commons CC0 1.0 Public Domain Dedication για την ελαχιστοποίηση των εμποδίων στην αποτελεσματική επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων. Η OASPA εξετάζει το ενδεχόμενο για την πραγματοποίηση επιπλέον webinar για το θέμα αυτό.
Η τυποποίηση της χορήγησης
Η χορήγηση είναι μια απλή νομική απαίτηση, αλλά οι πολιτικές στα πνευματικά δικαιώματα και στις άδειες ποικίλλουν μεταξύ των εκδοτών, καθώς η χορήγηση (attribution) και η παραπομπή (citation) μερικές φορές συγχέονται. Η χορήγηση και η παραπομπή δεν είναι το ίδιο: η παραπομπή είναι μια επιστημονική πρακτική, επηρεάζεται από τους κανόνες των συγκεκριμένων κοινοτήτων και αναγνωρίζει, βασίζεται σε ή συνδέεται με, άλλες σχετικές εργασίες. Η χορήγηση, αντίθετα, αποτελεί μια νομική υποχρέωση κάτω από ειδικές άδειες, για την αναγνώριση του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων του έργου του οποίου γίνεται επαναχρησιμοποίηση.
Η OASPA φιλοξένησε πρόσφατα ένα webinar σχετικά με το θέμα της χορήγησης, μετά το webinar ακολούθησε μια online συζήτηση Η κοινή συναίνεση ήταν ότι θα ήταν χρήσιμες οι κατευθυντήριες γραμμές, ειδικά για την χορήγηση των ακαδημαϊκών εργασιών και η OASPA εργάζεται προς την παραγωγή ορισμένων τυποποιημένων κατευθυντήριων γραμμών και βέλτιστων πρακτικών για αυτό το θέμα.
Τα Creative Commons έθεσαν ορισμένα γενικά παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών για την παροχή της χορήγησης σε άλλους δημιουργούς έργων με αδειοδότηση CC, αυτά τα παραδείγματα θα τα βρείτε εδώ.
Οι συστάσεις της OASPA σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές στο χώρο των εκδόσεων ανοιχτής πρόσβασης
Το 2015, η OASPA συνεργάστηκε με την Committee on Publication Ethics (COPE), την Directory of Open Access Journals(DOAJ) και την World Association of Medical Editors (WAME), σε μια προσπάθεια να εντοπιστούν οι αρχές της διαφάνειας και της βέλτιστης πρακτικής για τις επιστημονικές δημοσιεύσεις και να διευκρινιστεί ότι οι αρχές αυτές αποτελούν μέρος των κριτηρίων βάσει των οποίων θα αξιολογηθούν οι αιτήσεις ένταξης. Αυτές οι συστάσεις μπορούν να βρεθούν εδώ.
Η OASPA είναι ενεργή στην βελτίωση των προτύπων στο χώρο των εκδόσεων ανοιχτής πρόσβασης σε όλο τον κόσμο και ο ρόλος μας εκτείνεται πολύ πέρα από τα μέλη μας. Το έργο μας περιλαμβάνει στενή συνεργασία με τους μικρούς εκδότες και τους οργανισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο για τη διευκόλυνση της βελτίωσης της επιστημονικής δημοσίευσης. Μια τέτοια οργάνωση είναι το Public Knowledge Project (PKP), το οποίο είναι μια πολυ-πανεπιστημιακή πρωτοβουλία που διεξάγει έρευνα για τη βελτίωση της ποιότητας και την επίτευξη των ακαδημαϊκών εκδόσεων. Το PKP έχει αναπτύξει ελεύθερο λογισμικό ανοιχτού κώδικα για τους εκδότες βιβλίων και περιοδικών, όπως το λογισμικό διαχείρισης περιοδικού και εκδόσεων, το Open Journals Systems (OJS).
Μετά από συζητήσεις με την OASPA, η νέα έκδοση του OJS παρέχει περισσότερες πληροφορίες στο στάδιο του set-up από ότι παρείχε πριν, για να βοηθήσει τους νέους χρήστες με την αδειοδότηση δημοσιευμένων έργων και τη διασφάλιση ότι θα συμπεριλαμβάνονται οι σωστές πληροφορίες. Καθώς το λογισμικό χρησιμοποιείται συχνά από τους μελετητές που διατηρούν περιοδικά στον τομέα της ειδικότητάς τους, σε εθελοντική βάση, αυτή η καθοδήγηση μέσα από το λογισμικό είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιπτώσεις όπου η υποστήριξη εκδόσεων δεν παρέχεται από το ίδρυμα τους. Η ίδια καθοδήγηση έχει επίσης συμπεριληφθεί στο λογισμικό του PKP, στο Open Monograph Press . Με το που έγινε αυτό το λογισμικό διαθέσιμο ελεύθερα σε περιοδικά σε όλο τον κόσμο, οι εκδόσεις ανοιχτής πρόσβασης και η παροχή ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση ως δημόσιο αγαθό, έχουν γίνει μια βιώσιμη επιλογή για τα μικρά και από τους μελετητές διαχειριζόμενα περιοδικά σε όλο τον κόσμο.
Πηγή άρθρου: http://oaspa.org
Μετάφραση: http://waves.pirateparty.gr