Τα Κοινά συχνά συνδέονται με τους φυσικούς πόρους όπως οι ωκεανοί και τα δάση – περιοχές που ανήκουν σε όλους. Αλλά τα κοινά δεν είναι μόνο οι φυσικοί πόροι. Δεν είναι απλώς οι σελίδες της Wikipedia ή οι χώροι της πόλης που χρησιμοποιούνται για αστική γεωργία. Περιλαμβάνουν έναν πόρο, μια κοινότητα και ένα σύνολο κοινωνικών πρωτοκόλλων. Τα τρία αυτά είναι ένα ολοκληρωμένο, αλληλεξαρτώμενο σύνολο. Ποια είναι τα κοινά;
Τα κοινά πρέπει να νοούνται ως ένα δυναμικό, ζωντανό κοινωνικό σύστημα – οποιοσδήποτε πόρος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από πολλούς θα μπορούσε να εμπνεύσει τους ανθρώπους να οργανωθούν ως κοινά. Τα βασικά ερωτήματα είναι εάν μια συγκεκριμένη κοινότητα έχει κίνητρο να διαχειριστεί έναν πόρο ως κοινό και εάν μπορεί να καταλήξει σε κανόνες και κυρώσεις για να λειτουργήσει το σύστημα.
Υπάρχει σαφές παράδειγμα επιχείρησης που βασίζεται στα κοινά;
Ο πάροχος ίντερνετ Guifi.net στην Καταλονία μας δείχνει πώς τα κοινά μπορούν να δημιουργήσουν ένα νέο πρότυπο οργάνωσης και παραγωγής. Αυτό το πρότζεκτ “από κάτω προς τα πάνω”, που στηρίζεται στους πολίτες, δημιούργησε ένα ελεύθερο, ανοικτό και ουδέτερο τηλεπικοινωνιακό δίκτυο που βασίζεται σε ένα κοινό πρότυπο.
Πώς λειτουργεί: Οι άνθρωποι βάζουν κόμβους Wi-Fi στις στέγες τους, το οποίο επεκτείνεται και ενισχύεται κάθε φορά που ένας νέος χρήστης προσθέτει έναν κόμβο στο δίκτυο. Επί του παρόντος, το ευρυζωνικό δίκτυο της Guifi.net έχει περισσότερους από 30.000 ενεργούς κόμβους και παρέχει πρόσβαση στο διαδίκτυο σε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους. Το έργο ξεκίνησε το 2004, όταν οι κάτοικοι μιας αγροτικής περιοχής δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν ευρυζωνική πρόσβαση στο διαδίκτυο εξαιτίας της έλλειψης ιδιωτικών φορέων εκμετάλλευσης.
Το δίκτυο αναπτύχθηκε γρήγορα σε ολόκληρη την περιοχή, ενώ το Ίδρυμα Guifi.net ανέπτυξε κανόνες διακυβέρνησης που καθορίζουν τους όρους και τις προϋποθέσεις για όλους τους χρήστες του δικτύου.
Το παράδειγμα δείχνει ότι κατά
τη δημιουργία οποιουδήποτε κοινού, είναι κρίσιμο η κοινότητα να
αποφασίζει ότι θέλει να συμμετάσχει στις κοινωνικές πρακτικές
διαχείρισης μιας πηγής προς όφελος όλων.
Με αυτή την έννοια “δεν υπάρχουν κοινά αγαθά χωρίς κοινότητα”. Αυτό
υπογραμμίζει ότι τα κοινά δεν αφορούν μόνο τους κοινούς πόρους –
πρόκειται κυρίως για τις κοινωνικές πρακτικές και αξίες που σχεδιάζουμε
να τις διαχειριστούμε.
Σε ποιους τομείς βρίσκουμε τα κοινά;
Παραδείγματα κοινών μπορούν να βρεθούν σήμερα σε διάφορους τομείς:
- Τοπική επισιτιστική αυτάρκεια
- Κοινά στην πόλη
- Εναλλακτικά νομίσματα
- Υποδομή φιλοξενίας ιστοσελίδων για κοινά
- Άδεια Creative Commons
- Λογισμικό ανοιχτού κώδικα
- Σχεδιασμός ανοιχτού κώδικα / τοπική παραγωγή
- Ακαδημαϊκή έρευνα / πόροι ανοικτής εκπαίδευσης
Είναι ενδιαφέρον να εξεταστούν οι απίθανοι τύποι πόρων που μπορούν να χαρακτηριστούν ως κοινά. Οι σέρφερ στη Χαβάη, οι οποίοι “δάμαζουν” τα μεγάλα κύματα στην παραλία Pipeline, οργανώθηκαν σε μια συλλογική ομάδα για να διαχειριστούν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μια σπάνια πηγή: τα κύματα! Με αυτή την έννοια, μπορούν να θεωρηθούν ως κοινά: έχουν αναπτύξει μια κοινή αντίληψη για την κατανομή χρήσης των δικαιωμάτων.
Είναι τα κοινά μια νέα ιδέα ή υπάρχουν παραδείγματα από το παρελθόν;
Από ιστορική άποψη, τα κοινά αποτελούσαν πάντα ουσιαστικό μέρος του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος των αγροτικών κοινωνιών. Οι άνθρωποι στις αγροτικές περιοχές εξαρτώνται από την ανοικτή πρόσβαση στα κοινά (δάση, αγρούς, λιβάδια), χρησιμοποιώντας οικονομικές αρχές αμοιβαιότητας και αναδιανομής. Όταν τα κοινά ιδιωτικοποιήθηκαν, πολλοί μετανάστευσαν σε πόλεις, γίνονταν εργαζόμενοι σε εργοστάσια και μεμονωμένοι καταναλωτές, χάνοντας έτσι την κοινή ταυτότητα και την ικανότητα της αυτοδιοίκησης και της αυτάρκειας. Το σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος διαχώρισε την παραγωγή (εταιρείες) από τη διακυβέρνηση (πολιτική), ενώ στο σύστημα των κοινών αυτά ήταν μια αναπόσπαστη οντότητα. Στις βιομηχανικές καπιταλιστικές κοινωνίες, η αγορά με τον μηχανισμό των τιμών της έγινε η νέα κεντρική οργανωτική αρχή της κοινωνίας.
Πώς η ιδιωτικοποίηση επηρεάζει τα κοινά;
Σήμερα, μαζικές αρπαγές γης εξελίσσονται στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Οι επενδυτές και οι εθνικές κυβερνήσεις αρπάζουν τη γη που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Σε όλο τον κόσμο, τα κοινά ιδιωτικοποιούνται: το νερό, οι σπόροι, η βιοποικιλότητα, το ανθρώπινο γονιδίωμα, οι δημόσιες υποδομές, οι δημόσιοι χώροι στις πόλεις, ο πολιτισμός και η γνώση.
Ποια είναι η σημασία των ψηφιακών κοινών;
Το διαδίκτυο αποτελεί ένα χώρο πειραματισμού και καινοτομίας. Ολόκληροι νέοι τρόποι δημιουργικής παραγωγής έχουν προκύψει λόγω του διαδίκτυου, οι οποίοι δεν βασίζονται στην αγορά ούτε ελέγχονται από το κράτος. Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα, η Wikipedia και οι άδειες Creative Commons αναδείχθηκαν ως ένας νέος τρόπος παραγωγής που δεν είναι ιδιοκτησία και βασίζεται στη συνεργασία ευρέως διανεμημένων και χαλαρά συνδεδεμένων ατόμων που συνεργάζονται μεταξύ τους.
Πριν από την άνοδο του ιστού, τα κοινά θεωρούνταν συνήθως ως τίποτα παραπάνω από μια οπισθοδρομική έρευνα κοινωνικών επιστημών. Τώρα που τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν δοκιμάσει την ελευθερία, την καινοτομία και την υπευθυνότητα των ανοιχτών δικτύων και των ψηφιακών κοινών, δεν υπάρχει επιστροφή στο επιχειρησιακό πρότυπο χειρισμού και ελέγχου του 20ού αιώνα.
Ποιο ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν τα κοινά στις πραγματικές οικονομικές και θεσμικές κρίσεις;
Τα κοινά παρέχουν έναν ισχυρό τρόπο επαναπροσδιορισμού των κυβερνήσεων, των οικονομικών και των παγκόσμιων πολιτικών σε μια εποχή που η υπάρχουσα τάξη πραγμάτων δεν είναι σε θέση να αναμορφωθεί.
Το πιο επείγον ζήτημα είναι να διευρύνουμε τη συζήτηση για τα κοινά και να τα εντάξουμε στην κοινωνική και πολιτική ζωή με πρακτικό τρόπο. Όσο περισσότερο οι άνθρωποι έχουν προσωπικές εμπειρίες σχετικά με τα κοινά, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η κατανόηση από μέρους τους. Τα κοινά μπορούν να αποκαλύψουν όλο και περισσότερους χώρους στην καθημερινή ζωή μας, μέσα στους οποίους μπορούμε να δημιουργήσουμε, να διαμορφώσουμε και να διαπραγματευτούμε τη ζωή μας.
Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ των κοινών και των αγορών;
Κοινά: Βασίζονται στον αλτρουισμό και τη συνεργασία των ανθρώπων
Αγορές: Πιστεύουν ότι οι άνθρωποι είναι εγωιστές, με απεριόριστες επιθυμίες
Κοινά: Διαχείριση των πόρων
Αγορές: Ιδιοκτησία πόρων
Κοινά: Τα άτομα και οι συλλογικότητες αλληλοενισχύονται
Αγορές: Διαχωρισμός των ατόμων από τις συλλογικότητες
Κοινά: Κοινά, μακροπρόθεσμα, μη εμπορικά συμφέροντα
Αγορές: Μεμονωμένοι καταναλωτές, βραχυπρόθεσμες σχέσεις με την αγορά.
Για περισσότερες πηγές:
- Benkler, Yochai, The Penguin and the Leviathan: The Triumph of Cooperation Over Self-Interest (Crown Business, 2010).
- Bollier, David, Think Like a Commoner: A Short Introduction to the Life of the Commons. (New Society Publishers, 2014)
- Bollier, David, and Silke Helfrich, editors, The Wealth of the Commons: A World Beyond Market and State (Levellers Press, 2012).
- Capra, Fritjof and Mattei, Ugo, The Ecology of Law: Toward a Legal System in Tune with Nature and Community (Berrett-Koehler Publishers, 2015).
- Hardt, Michael, and Negri, Antonio, Commonwealth (Harvard University Press, 2011).
- Sennett, Richard, Together: The Rituals, Pleasures and Politics of Cooperation (Yale University Press, 2012).
Το άρθρο είναι του Bart Grugeon Plana, δημοσιογράφου και συνεργάτη του New Economy and Social Innovation Forum (NESI Forum). Βασίζεται στο βιβλίο: “Think Like a Commoner: A Short Introduction to the Life of the Commons,” του David Bollier
Πηγή άρθρου: https://www.openbook.gr/skepsou-syllogika/